100 lat temu...: Prolog cz. II - Kamienna od XIX do początków XX w.

1 stycznia 1923r. ówczesna osada Kamienna (od 1928 roku Skarżysko-Kamienna) uzyskała prawa miejskie. Zbliżający się jubileusz 100-lecia miasta jest doskonałą okazją do bliższego spotkania z historią miejsca, w którym przyszło nam żyć. W ramach projektu Skarżyskiego Stowarzyszenia Inicjatyw Obywatelskich WiekFEST - 100 lat wspólnoty miasta Skarżyska-Kamiennej. Świadomi przeszłości, patrzymy w przyszłość do końca roku, w cyklicznie publikowanych artykułach przygotowanych we współpracy z historykami badającymi dzieje naszej Małej Ojczyzny, postaramy się przybliżyć Państwu mniej i bardziej znane fakty z historii naszego miasta. Dzisiaj czas na przybliżenie jego historii od XIX do początków XX w. 

Kamienna i inne osady z terenu dzisiejszego miasta po III rozbiorze znalazły się w granicach zaboru austriackiego, następnie w 1809 r. włączone zostały do Księstwa Warszawskiego. W 1815 r. po utworzeniu Królestwa Polskiego znajdowały się w obwodzie opoczyńskim i opatowskim województwa sandomierskiego (z siedzibą w Radomiu), gdy w 1837 r., województwa zostały zamienione na gubernie, w 1842 r. obwody – na powiaty – Kamienna dzieliła los dóbr szydłowieckich, które znalazły się w powiecie opoczyńskim, guberni radomskiej. W wyniku nowego podziału administracyjnego w 1866 r. Kamienna, jak i wszystkie osady ekonomii szydłowieckiej włączone została do powiatu koneckiego, niektóre zaś dobra pocysterskie w powiecie iłżeckim. Pod względem administracyjnym Kamienna w XIX wieku pozostawała w gminie Skarżysko Kościelne, inne osady w gminie Bliżyn, aż do 1910 r. gdy utworzono samodzielną gminę Kamienna.

Rozbiory i czasy Księstwa Warszawskiego na krótko zahamowały rozwój osad nad Kamienną. Już jednak w okresie Królestwa Polskiego po przejęciu przez Rząd dóbr dawnego hrabstwa szydłowieckiego z rąk Anny z hr. Zamoyskich Sapieżyny w 1828 r. stworzyły nowe warunki do inwestycji w dobrach powstałej ekonomii szydłowieckiej. Tu znalazły się wsi pańszczyźniane oddane na uposażenie górnictwa (Kamienna, Ciurów, Milica, Pogorzałe, Posadaj, Skarżysko Książęce i Szczepanów). Nie zmieniło sytuacji w sposób znaczący przejęcie 7 lutego 1840 r. ekonomii szydłowieckiej przez Bank Polski, istotne zmiany nastąpiły dopiero w czasie oczynszowania i uwłaszczenia.

Warto bliżej prześledzić rozwój Kamiennej, gdyż ta osada stała się później sercem powstałego w 1923 r. miasta. W 1801 r. na osadę składało się 32 domy, mieszkało w nich zaledwie 20 mężczyzn, w co 4 chałupie trzymano konia. W 1820 r. liczba domów zmniejszyła się do 26 domów, 18 lat później już 40, jest to więc obserwujemy znaczący wzrost. W analogicznym okresie liczba domów w Milicy wzrosła z 14 do 21, Pogorzałego z 21 do 32, Szczepanowa z 4 do 6, Ciurowa z 7 do 10., Skarżyska Książęcego z 47 do 59. Skarżysko Książęce było więc największą osadą. Jej grunty folwarczne obejmowały 236 mórg i 214 prętów, włościańskie zaś 954 morgi i 82 pręty. Kamienna pod względem obszaru gruntów znaczenie była mniejsza (grunty folwarczne w 1828 r. zajmowały 141 mórg i 157 prętów, natomiast włościańskie – 366 m. i 259 p.). Znaczący wzrost liczby domów, zwłaszcza w Skarżysku Książęcym i Kamiennej łączymy nie tylko z przyrostem naturalnym, ale znacznym rozwojem osadnictwa w latach 1820 – 1838 r.

W Kamiennej w omawianych latach funkcjonowały 3 fryszerki, 2 węglarnie, młyn, browar, kuźnia i inne mniejsze obiekty przemysłowe, np. 2 magazyny na skład żelaza. W źródłach z 1828 r. z obiektów gospodarczych spotykamy jeszcze austerie, stajnie zajezdną, spichlerz i stodółkę. Wartość obiektów gospodarczych w Kamiennej oszacowano na 5419 złp 13 gr.

Z „Wykazu podatków należących z domów i gruntów skarbowych przez górnictwo zajętych... na rok 18 marca 1837 r.” dowiadujemy się, że nadmajster Solbach, zajmował dom mieszkalny ze stajnią, wozownią i chlewami, fabrykanci mieszkali w tzw. czworakach, wspomniany magazyn – skład żelaza był murowany. W 1838 r. swoje domy w Kamiennej mieli zawiadowca fryszerki, fabrykanci górniczy, szynkarz „do propinacji”, osobne pomieszczenia zajmował browar i młyn.

W pozostałych osadach wg stanu z 1828 r. brakowało obiektów przemysłowych, natomiast w obiekty gospodarcze znajdowały się w Skarżysku Książęcym (karczma, czyli szynkownia, spichlerz podleśnego, stajnia z oborą, spichlerz, 2 stodoły) i w Milicy (dom dla strażnika leśnego, obora, szynkownia).

W 1857 r. wyznaczono plac pod budowę nowego budynku górniczego. To spowodowało zajęcie części ogrodów i placów – włościanie musieli je opuścić w ciągu 3 lat, tj. do dnia 1 czerwca 1861 r. „Oprócz powyższej przestrzeni placu dla Zakładów Górniczych projektowanych przeznacza się na użytek tychże zakładów prawy brzeg rzeki Kamiennej płynącej od wsi Bzina pośród łąk włościańskich począwszy od placu aż do 12 działki łąk, a to z uwagi, że na brzegu bite są i utrzymywane kosztem Górnictwa tamy, które służą do zabezpieczenia rzeki od rozlewów i utrzymywania odpowiedniej wysokości wody dla Zakładów Fryszerki. Brzeg takowy na jeden pręt szerokości dla ograniczenia go łąk włościańskich słupkami na gruncie oznaczony zostanie”.

W warsztatach górniczo-hutniczych zatrudniani byli włościanie tzw. wsi górniczych. Ludność w ramach pańszczyzny zatrudniana była przy transporcie, załadunku i rozładunku oraz w ramach prac rzemieślniczych. W przypadku Kamiennej struktura pracowników górnictwa przedstawia się następująco: gwoździarzy było 15, na drugim miejscu znaleźli się kowale fryszerek (9), w dalszej kolejności sągarze (6), fryszerze (6), kositarze (2), po jednym kowalu ręcznym i cieśli. W sumie notujemy w Kamiennej 40 specjalistów. W wsi Skarżysko Książęce było 49 specjalistów (45 sągarzy- najwięcej w całej ekonomii, 1 kamieniarz, 1 gajowy, 1 szewc – jedyny w całej ekonomi). Dla uzupełnienia dodajmy, że w Milicy odnotowano 22 specjalistów, w Szczepanowie 8, Posadaju 8, Ciurowie 11 (samych gwoździarzy), Pogorzałem 31. Poza tymi odnotowano tu związanych z węglarzami ludzi trudniących się wyrobem koszy do wożenia węgla drzewnego. Warto przy tej okazji dodać, że specjalnością włościan Pogorzałego i Skarżyska Książęcego był wyrób kamieni młyńskich, nagrobków, osełek. W Skarżysku znajdowały się ponadto 2 kopalnie gliny, 1 w Pogorzałem.

W Kamiennej funkcjonował młyn, który najczęściej był oddawany w dzierżawę, w latach 1828 – 1836 dzierżawił go Józef Kamiński, następnie Nachman Feldman. W 1849 zarząd górniczy odstąpił od dzierżawy tego młyna, że względu na niedobór wody w Kamiennej.

W wielu osadach ekonomi szydłowieckiej rozwijała się produkcja napojów alkoholowych (gorzelnictwo i browarnictwo). W Kamiennej również spotykamy tzw. dwie osady (gospodarstwa) karczemne. Propinacja w Kamiennej obejmowała głównie wyroby gorzelnicze. Z fragmentarycznych danych obejmujących dochody z propinacji (ostatni tydzień września i październik 1857 r.) wynika, że mieszkańcy Kamiennej pili tzw. szumówkę, nie znajdowała uznania (była sporo droższa) popularna w innych stronach okowita. Jako ciekawostkę można podać fakt, że na 9 wsi wymienionych w zestawieniu w Kamiennej sprzedano najwięcej alkoholu – 114 garncy w czasie 1 miesiąca, Skarżysko Kościelne znalazło się na drugim miejscu (97 garncy). Karczmy w poł. XIX wieku znajdowały się również w Skarżysku Książęcym (dwie osady karczemne), Milicy, Pogorzałem. Rozwijała się również gospodarka roślinna, w Kamiennej spotykamy w 1822 r. chmielnik dzierżawiony przez W. Radziewicza i Mazurkiewicza.

Warto zwrócić uwagę na tzw. pracowników leśnych (administracja i służba), z terenu wspomnianych osad było ich kilkunastu: leśniczych, podleśnych, strażników, strzelców i tzw. służby leśnej) . W 1828 r. generalnym leśniczym był Stanisław Gurowski ze Skarżyska.

Mimo, że Kamienna, Skarżysko Książęce, Milica, Ciurów, Szczepanów i Posadaj były tzw. osadami górniczymi, to podstawowym zajęciem ludności była uprawa roli i hodowla. Zachowane źródła dość precyzyjnie pozwalają nam na odtworzenie zarówno struktury włościan, jak i specyfiki hodowli.

W I poł. XIX wieku dobrze rozwijały się również wsie tzw. pocysterskie; Rejów i Bzin. Podobnie jak i osady ekonomii szydłowieckiej przechodziły powolny proces (zwłaszcza w latach 40-50 - XIX w.) tzw. „urządzania kolonijnych dóbr państwowych.”. W pierwszych latach istnienia Królestwa Polskiego dolina rzeki Kamiennej, zgodnie ze staszicowską koncepcją, miała stać się miejscem inwestycji i przebudowy przemysłu metalurgicznego.

Przełomem w strukturze przestrzennej osadnictwa była wielka akcja „urządzania wsi” w dobrach rządowych w poł. XIX w., która wymusiła nowe podziały parcelacyjne, własnościowe i wytyczyła na długi czas sieć dróg, szczególnie lokalnych. Dzięki zachowanym planom i opisom regulacyjnym, możemy dokładnie odtworzyć etapy prac nad nowym urządzaniem wsi : od pierwszego projektu dotyczącego Rejowa z 1846 r., po ostatnie regulacje Milicy. Ostatecznie proces ten zakończył się oczynszowaniem włościan, a później ich uwłaszczeniem (ukaz carski z 2 marca 1864 r.). Warto zaznaczyć, że w proponowane zmiany przyjmowano na ogół z aprobatą: „Włościanie wsiów Kamienna, Pogorzałe, Posadajów, Szczepanów i Skarżysko – Książęce jednozgodnie oświadczyli iż łaskę Rządu Urządzenie ich Kollonialne z wdzięcznością przyjmują, warunkom wszelkim powyżej wymienionym i im odczytanym i wyjaśnionym w zupełności poddają się i upraszają aby im kolonie w jak najszybszym czasie wydzielone i oddane zostały”. Reformy czynszowe wspomnianych wsi górniczych, nowe pomiary gruntów i ponowne wydzielanie osad zostało zakończone protokołem z 15 października 1857 r., zaś 5 listopada 1857 r. Komisarz ekonomiczny uroczyście ich powiadomił, że „od dnia 20maja/1 czerwca 1858 r. pańszczyzna z Kamiennej, Posadaju, Szczepanowa dla tych zakładów (górniczych) nie jest już wymagalna”. Reformy czynszowe weszły w życie 1 czerwca 1858 r. Konsekwencje tych reform dla wszystkich osad były podobne. W przypadku Kamiennej dla potrzeb reformy włączono do niej Posadaj i Szczepanów, podobnie jak Milica połączyła się z Ciurowem w dniu 8 sierpnia 1858 r. (pod nazwą pierwszej). Zwiększyła się powierzchnia gruntów. Do Kamiennej przyłączono część lasów i obszarów po dawnym folwarku w Skarżysku Książęcym oraz luźnych „odpadków” leśnych. Zmieniła się struktura gospodarstw włościańskich: 43 półrolnych (więcej o 15 gospodarstw), 19 – chałupniczych. W sumie powstały 62 osady (gospodarstwa). W kolejnych latach ich przybywało, liczba gospodarstw wzrosła do 73, następnie 84. Zmieniły się też powinności włościan (czynsz roczny z powierzchni gruntów wynosił w ziarnie 313 korcy i 13 garncy, roczny 66 rbs i 87 kop., w gotowiźnie 380 rbs, podymne 54 rbs, szarwark - 57 rbs, kontyngens liwerunkowy 13 rbs. 38 kp., dziesięcina 16 rbs. 5 kop.). Najważniejszym jednak i to pozytywnym skutkiem reform czynszowo – uwłaszczeniowych było zerwanie więzów feudalnych, co umożliwiło wchodzenie w nowy system gospodarowania, z poczuciem samodzielności i pewnej swobody.

Finał przemian uwłaszczeniowych zbiegł się z dramatem narodowym – powstaniem styczniowym, w którym mieszkańcy wielu osad nad Kamienną, zwłaszcza Rejowa, Bzina i Kamiennej brali czynny udział. Za zasadzkę rządzącą przez Dionizego Czachowskiego 2 lutego 1863 r. pod Bzinem, wojska carskie spaliły wieś. W 1867 r. zniszczeniu uległ wielki piec. Podobne represje spadły na Rejów, w wyniku których piec hutniczy został wygaszony, część wsi również została spalona. Powstańców, wg tradycji, wieszano w lesie rejowskim. Symbolami patriotycznej postawy oraz zaangażowania mieszkańców w walkę wyzwoleńczą w czasie powstania styczniowego są bezimienne mogiły (z datą 1863), jeden z krzyży powstańczych znajduje się na terenie dawnej odlewni Witwickich.

Stan osadnictwa po reformach regulacyjnych i represjach powstańczych możemy prześledzić na podstawie danych statystycznych z 1866 r. Stan liczebny ludności i domów w osadach należących do gminy Bliżyn (z terenu dzisiejszego miasta) przedstawiał się następująco: największą osadą była Kamienna (80 domów drewnianych i 456 mieszkańców), następnie Bzinek (77 domów, 381 mieszkańców), Pogorzałe (64 domy i 289 mieszkańców), Milica (26 domów i 176 mieszkańców), Ciurów (15 domów i 67 mieszkańców), Bzin – bez Bzinka (10 domów i 74 mieszkańców). W gminie Skarżysko Kościelne z obszaru dzisiejszego miasta osada Szczepanów liczyła 1 dom (15 mieszkańców), Łyżwy (4 domy, 22 mieszkańców). Na podstawie analizy porównawczej z podobnymi danymi statystycznymi z roku 1880 można wnioskować o powolnym systematycznym rozwoju tych osad, np. liczba domów w Kamiennej wzrosła do 90, ludność do 472.

Niezwykłym impulsem dla rozwoju Kamiennej, Bzina i innych okolicznych osad było rozpoczęcie budowy i oddanie do użytku linii kolejowej (Drogi Żelaznej Iwanogrodzko-Dąbrowskiej) 25 stycznia 1885 r., oraz odnogi z Bzina do Koluszek, później Bodzechowa. Dzięki niezwykle sumiennej, wręcz erudycyjnej pracy Marcina Medyńskiego i Jerzego Krauze o budowie, działalności węzła kolejowego i węzłowej stacji Bzin (Kamienna, Skarżysko) możemy w szczegółach prześledzić „cud gospodarczy” nad Kamienną. Opisywali go w licznych artykułach korespondenci Gazety Kieleckiej, Gazety Radomskiej. „Bzin, stacya nowej kolei dąbrowskiej, wzniesiona w pustej niedawno okolicy, dziś ma wygląd miasteczka, które liczy kilkadziesiąt posesyj, a z wiosną przybyć ma jeszcze około dwudziestu domów mieszkalnych. Jest tu już kilka agentur handlowych, kilkanaście sklepików spożywczych, towarowych, cukiernia, oraz restauracja” (5 marca 1885 r), innym razem czytamy: „Bzin wyrosły jak z pod ziemi, dzięki kolei… Domy nowe wzrastają jak grzyby, W tych dniach wykończono duży budynek na hotel…”. W podobnym tonie relacji jest dużo więcej. Tereny Kamiennej, Bzina stały się niezwykle atrakcyjne dla inwestycji przemysłowych. Powstawały liczne zakłady przemysłowe. We wsi Łyżwy przy kopalni powstała cegielnia Mariana Neumana, podobne powstały w Bzinie, później Kamiennej. Szczególnie rozwinął się handel drewnem i wyrobami drzewnymi: w Kamiennej powstał tartak Waleriana Sosnowskiego, tartak parowy Finkelsztaina. W 1886 r. nieczynną odlewnię przejął Jan Witwicki, który ją rozbudował, dobudował emaliernię (Odlewnia i Emaliernia „Kamienna” – Jan Witwicki), w 1897 założył Towarzystwo Akcyjne „Skarżysko”, które wybudowało „Stalownie Skarżysko”. Zakład zatrudniał na przełomie XIX i XX w. 350 – 400 robotników, w 1912 r. po przejęciu fabryki prze syna – Kazimierza – nastąpił dalszy rozwój fabryk, zatrudnienie wzrosło do 500 osób. Podobny charakter miało utworzone przez bankiera Kisyma towarzystwo akcyjne „Isnosskoff, Zukan i Spółka”, które przejęło zakład hutniczo – odlewniczy Jana Lubczyńskiego „Nowy Bzin”. Fabryka funkcjonowała do czasów pierwszej wojny św. z powodzeniem eksportując swe wyroby (głównie garnki żeliwne i emaliowane oraz sanitaria) w głąb Rosji. W 1882 r. w Kamiennej powstał tartak drzewny inż. Waleriana Sosnowskiego, w 1900 r. Józef Sosnowski założył fabrykę osełek i toczaków. Poza tym uruchomiono wiele innych zakładów: fabrykę cementu, fabrykę beczek i mebli giętkich, rozpoczęto produkcje farb mineralnych, powstała fabryka pilników, czynne były tartaki, uruchomiono kilka przedsiębiorstw budowlanych i wiele innych. Boom inwestycyjny trwał do wybuchu I wojny światowej.

Gwałtownie zwiększyła się liczba ludności we wszystkich osadach wokół węzła. Sama Kamienna w ciągu 15 lat (1880-1895), dzięki nowym inwestycjom (w tym budowa kolei) prawie potroiła liczbę zabudowań (251 budynków drewnianych), zaś liczba ludności wzrosła do 934 ( w tym 477 kobiet). Jest to wzrost o prawie 100%. W 1900 r. Kamienną zamieszkiwało 2495 mieszkańców. Tempo rozwoju Kamiennej nie osłabło w latach następnych. W 1907 r. Kamienna liczyła już 5358 mieszkańców, wzrost w stosunku do 1895 jest prawie 5-krotny. Trzy lata później odnotowano liczbę 7512 mieszkańców, w tym szacunkowo 1500 Żydów. Bzin z Bzinkiem w 1907 r. liczył 136 domów drewnianych i 2 murowane, w których mieszkało 1385 osób, Milica w tym czasie miała 70 domów, zamieszkanych przez 547 osób. Nawet osady oddalone od linii kolejowej rozwijały się również dynamicznie, np. Pogorzałe liczyło w 1907 r. 89 budynków zamieszkałych przez 533 mieszkańców. Tak gwałtowne procesy demograficzne wymusiły powstawanie licznych punktów handlowych, usługowych i rzemieślniczych. Powstałe liczne sklepy, piekarnie, drobne warsztaty, rzeźnia Trzaskowskiego, Atrakcyjność tych terenów spowodował dość duży napływ również ludności żydowskiej.

Ożywiła się działalność polityczna (ok. 1903 r. powstała Narodowa Demokracja, później PPS), powstawały związki zawodowe (np. w 1905 r. powstał Związek Zawodowy Metalowców), religijna oświatowa i kulturalna.

Wzrost liczby ludności spowodował konieczność zmian w dotychczasowej sieci parafialnej. Odległość od kościoła parafialnego w Skarżysku Kościelnym była znaczna. Drewniany kościółek w Bzinie p.w. Św. Józefa prowadził pracę duszpasterską w ograniczonym zakresie, poza tym stał się zbyt ciasny. Trzykrotnie kierowano petycję do władz z prośbą o utworzenie parafii filialnej w Bzinie. Sama kaplica była odnawiana, poszerzana przez kolejnych wikariuszy: ks. Feliksa Kuropatwińskiego, ks. Mieczysława Krajewskiego, a później ks. Józefa Rożka. Ostatecznie filialna Parafia w Bzinie z prawem prowadzenia ksiąg parafialnych oraz prawem pochówków powstała 12 września 1895 r. decyzją biskupa Sotkiewicza. Parafia filialna obejmowała Bzin, Bzinek, Młodzawy, część Kamiennej, Rejów, Milicę. Jednocześnie rozpoczęto intensywne starania o wybudowanie nowej świątyni. Ostatecznie przekazanie placu pod budowę miało miejsce w 1906 r., zaś 20 maja 1906 r. poświęcono krzyż na placu budowy, wznoszenie nowej świątyni pod późniejszym wezwaniem Najświętszego serca Jezusowego zakończone została już w wolnej Polsce 1922 r.

Podobnie trwały starania o zgodę na budowę cerkwi przy węźle kolejowym, powołano Komitet budowy cerkwi, który zintensyfikował działania zawłaszcza po utworzeniu 14 marca 1907 r. prawosławnej parafii Najmiłościwszego Zbawiciela. Przygotowywano kosztorys, projekt, trudności organizacyjne przesuwały datę rozpoczęcia budowy cerkwi. W związku z czym adoptowano piętro budynku kolejowego mieszkalnego przy stacji, gdzie urządzono bardziej przestronną cerkiew. Warto przy okazji wspomnieć, że przed wybuchem I wojny św. ludność prawosławną szacuje się na ok. 1000 osób.

W Kamiennej w związku z dość znaczącą liczbą ludności żydowskiej funkcjonowała również drewniana Bożnica przy dawnej ul. Limanowskiego.

Napływ ludności do Kamiennej, Bzina i innych miejscowości, nie rzadko inteligenckiej spowodowało potrzebę utworzenia szkół ludowych (w II poł XIX w. istniała w Bzinie i Skarżysku Kościelnym). W 1891 r. powstała nowa szkoła, kierowana przez Aleksandra Jurgielewicza w pobliżu węzła kolejowego, która bardzo szybko rozrastała się, zyskując kolejno nowe budynki. W 1904 roku powstała również dwuklasowa szkoła przy Stalowni Skarżysko. W 1901 r. rozpoczęła działalność 4-klasowa pensja żeńska Heleny Wagner, następnie tuż przed wojną utworzono 4-klasową Wyższą Szkołę Początkową Pawła Wasilewicza Jeremiewa (Jeremiejewa).

Dużym udogodnieniem wraz z powstaniem kolei było otwarcie w Bzinie stacji pocztowej. Przy stacji otwarto pierwszą aptekę w 1886 r.

Warto też wspomnieć o powstawaniu licznych instytucji kulturalnych: wraz z otwarciem kolei zorganizowana został czytelnia, biblioteka, teatr, z czasem zorganizowano kilka chórów, orkiestrę przy odlewni Witwickiego. W 1909 r. przy ul. Nowej (dzisiaj Staszica) powstało kino „Iluzjon”. W 1892 r. założono resursę przemysłowo-rzemieślniczą w Kamiennej, która prężnie działała do wybuchu I wojny św.

Tak, więc osady wokół węzła kolejowego „Bzin”, nabierały cech miejskich. Zwłaszcza o Kamiennej pisano, że: „jest to osada czysto fabryczna, prawie wyłącznie zamieszkana przez robotników. Fabryk mamy cztery: stalownia, odlewnia, fabryka farb i fabryka cementu, prócz tego olbrzymie warsztaty. Liczba robotników dochodzi do kilku tysięcy”. Od 1911 r. Kamienna już jako samodzielna gmina (pierwsze posiedzenie rady odbyło się 19 lutego 1911 r.) miała w wszelkie cechy „miejskości”.

I wojna światowa, jej dramatyczny przebieg, zwłaszcza boje artyleryjskie wokół stacji kolejowej 1914 r. (np. 1 października), przerwały rozwój osady, która była odbijana przez walczące strony. Utworzono jesienią w 1914 r. Komitet Obywatelski w Kamiennej. Ostatecznie sytuacja się ustabilizowała przejęciu tych ziem przez wojska austro-węgierskie. Okupacja austro-węgierska stworzyła lepsze warunki do samoorganizowania się społeczności lokalnej. Dopiero z chwilą odzyskiwania niepodległości, znający dobrze atuty swojej osady, mieszkańcy Kamiennej rozpoczęli starania o nadanie praw miejskich.